İsmet İnönü paralardan Atatürk’ün resmini kaldırdı,
30 Aralık 1925 tarihli ve 701 Sayılı “ Mevcut Evrak-ı Nakdiyenin Yenileriyle İstibdaline Dair Kanun “ çıkartıldı. Abdülhalik Renda başkanlığında bir komisyon oluşturuldu. Bu komisyon, çalışmalarının sonunda hangi banknotların ne şekilde basılacağına karar verdi.
Bakanlar Kurulu, 16 Mart 1926 tarihli ve 3322 Sayılı bir kararname ile 50, 100, 500, 1000 liralık banknotların ön yüzüne “ Reis-i cumhur hazretlerinin resmi “ 1, 5 ve 10 liralık banknotlara ise “ Cumhuriyet sembolü bir resim “ bulunması onaylandı.
Burada araya gireceğim ve diyeceğim ki Reis-i Cumhur ibaresi kanunla onaylanıyor, dolayısı ile o dönemde Reisi-i Cumhur olan kişi kimse, onun resmi basılıyor paraya. Buradaki amaç, Cumhuriyetin Atatürk ile sınırlı olmadığı ve yaşamından sonra da Cumhuriyetin devam edeceği ve kişilere bağlı olmadığını göstermektir. Bir başka sebep ise halkın Reis-i Cumhur’unu tanımasını sağlamak. Bugünkü gibi inertnet gazete vs çok yaygın değildi. Kaldı ki ücra köylere kadar ulaşabilecek en iyi tanıtım yöntemi de bu idi. Okuma yazma bilmeyen kimseler bile bu yöntem ile Reisi Cumhur’u resmen de olsa tanıyordu.
Birinci emisyon banknotlarsa 50, 100, 500, 1000 liralıklarda Atatürk’ün resmine yer verildi. 1, 5,10 liralık banknotlarda ise Cumhuriyeti temsilen, Meclis binası, karasabanla çift süren köylü, Ankara Kalesi ve Bozkurt resimleri yer aldı.
İkinci emisyon banknotlar 1937’de piyasaya çıkarıldı ve 1944’e kadar da piyasada kaldı. Bu banknotarda hem Atatürk hem de İsmet İnönü’nün resimlerine yer verildi. 50 kuruş ve 1,500 liralarda İsmet İnönü’nün resmi vardı. 5, 10, 50, 100, 1000 liralarda ise Atatürk resmi bulunuyordu.
1938’de İsmet İnönü Cumhurbaşkanı oldu ve bundan sonra kanun gereği olarak paralara yeni Cumhurbaşkanının resmi konuldu.
Atatürk’ün ölümünden sonra da 500 ve 1000 liralık banknotlar kalıpları hazır olduğu için tedavüle çıkartıldı. İkinci tertipte ise İsmet İnönü resimli olarak basıldılar. ( Yukarıda belirtiğim kanun gereği )
II. Dünya Savaşı sırasında 1941’de İngiltere’de basılan İnönü resimli 50 kuruşluk ve 100 liralık banknotları, Türkiye’ye getiren gemi Pire limanında saldırıya uğrayıp battı. Yine İngiltere’de basılan 50 liralık banknotlar, hava hücumu sonucunda matbaanın isabet alması ile zarar gördü. Bu banknotlar ise dolaşıma verilmedi.
DP iktidara geldiğinde bu durumu siyasi rant için kullanacaktı. 1951 de “ Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Hakkında Kanun Tasarısı “ mecliste görüşüldü ve Adnan Menderes tarafından hararetle desteklendi.
Hikmet Bayur, İnönü’yü Atatürk’ü unutturmaya çalışmakla suçladı.
İnönü’nü cevabı şu oldu; “ Atatürk‘ün ve kendisinin paralarda ve pullarda ‘ Devlet Başkanının resminin bulunması ‘ kanunu gereğince hareket edildiğini ifade etti.
Paralardaki İnönü resimleri değerlendirilirken dönemin koşulları ve yeni rejimi yerleştirme çabaları göz önüne alınmalı ve dönemin kanunları da incelenmelidir.
Öğretmenin, okulun, gazetenin az olduğu; radyo ve televizyonun olmadığı bir ortamda geniş halk kitlelerine Saltanatın kaldırıldığını, Cumhuriyetin kurulduğunu bile anlatmak çok zordu. Bu ortamda iletişim olanakları çok sınırlı iken paraların üzerindeki resimlerle halka Cumhuriyeti tanıtmak istediler. İlk paralarda İstanbul’dan değil de Ankara’dan manzaralar konulmasının da temel sebebi buydu. Cumhuriyetin başındaki kişiyi de tanıtmak için Cumhurbaşkanının resmini koydular. Kanun gayet açıktı “ Paralarda Reis-i Cumhurun resmi olur.”
KAYNAKÇA :
Son Posta, 31 Mayıs 1950, s.1
Altan Öymen, “Hitler ile İnönü’nün 1941 Mart’ındaki Mektuplaşması. “ Mayıs 2010
Hilal Öztürk, “İnönü’nün aradaki Resmi Cumhuriyet Mesajıydı, Nisan 2008
Atatürk’ün Çevresinde Bulunmuş Kişiler ve Yakınları İle Yapılan Söyleşiler, ATASE Yayınları, s. 59
TBMM Zabıt Ceridesi, C. 20, 11 Eylül 1957, s. 702- 703
TBMM Zabıt Ceridesi, C. 20, 11 Eylül 1957 s. 699
TBMM Tutanak Dergisi, C. 7, + Mayıs 1951 , s. 56
Tedavülden Kalkacak Paralar , Nisan 1949
Kağıt Paranın Tarihçesi, tcmb.gov.tr, s. 3- 4
Yorumlar
Yorum Gönder